Leven in tijden van verandering.
De steeds veranderende tijdgeest.
Niet alleen in welk gezin we geboren worden, maar ook de tijdgeest waarbinnen we opgroeien is zeer bepalend voor hoe we in het leven staan.
Onze omgeving vormt ons en we zien doorheen alle tijden heel veel veranderen.
Ik wil je hier even meenemen naar het Wenen rond de eeuwwisseling van 1900 en je het verhaal van Egon Schiele vertellen.
Wie is Egon Schiele?
‘Een kunstenaar remmen is een misdaad’ schrijft Egon Schiele in 1912 vanuit een gevangeniscel.
De jonge schilder zit een straf uit vanwege het verspreiden van onzedelijke tekeningen. Hij voelt zich diep gekwetst en vernederd door de hem opgelegde gevangenisstraf en beklaagt zich in brieven over het onbegrip van zijn omgeving.
Schiele stamde uit een burgerlijk milieu, heeft zijn jonge kinderjaren doorgebracht in een dienstwoning van het stationsgebouw van Tulnn en al op zestien-jarige leeftijd, tekent hij treinen met technische precisie. Zijn vader moet om gezondheidsredenen vroegtijdig met pensioen en de laatste 3 jaren van zijn leven draait hij het ganse familiegeld erdoor en overlijdt als Egon 15 jaar is.
Schiele krijgt een voogd, zijn oom is hoofdinspecteur bij de spoorwegen en getrouwd met de zuster van Schieles vader. Je ziet in enkele van zijn schilderijen een typische woning van de gegoede burgerij, waartoe ook zijn oom Leopold behoort.
Maar als ongeschoren neef met kunstenaars stropdas, past Schiele niet binnen dit kader.
In 1906 slaagt Schiele voor het toelatingsexamen van de Weense kunstacademie en zo verhuisd hij naar een leven in de grote stad.
In die periode in de geschiedenis, verandert er veel in Oostenrijk-Hongarije. Met het begin van de industrialisering, komt er een grote stroom nieuwe bewoners naar de stad.
Vooral kunstenaars bespeuren een enorme maatschappelijke verandering en Gustav Klimt (1862- 1918) rebelleerde al eerder tegen de toen gevestigde -hoofdzakelijk bombastische schilderijen van de bourgeoisie- kunststrekking, waaraan nu een definitief einde komt.
De ‘Secession’ wordt door een groep Weense architecten en vormgevers opgericht.
Ze ondersteunen en stimuleren nieuwe kunststromingen en dit valt ook samen met de sierkunst van de Weens Jugendstil.
Er ontstaat stilaan een nieuwe wereld en in Weense koffiehuizen worden filosofische ideeën druk besproken, waartoe Schiele wegens zijn aftandse en schamele kledij geen toegang krijgt.
Wil Schiele zich vrij kunnen uiten, moet hij zichzelf financieel zien te redden. Hij krijgt totaal geen steun maar enkel veel verwijten te horen van zijn moeder en ook aan de Academie voor Schone Kunsten wordt hij niet gewaardeerd en krijgt hij woorden met zijn leraar. Het lijkt wel of de hoofdstad en de multinationale staat, vijandig staat tegenover deze jonge schilder.
Onder psychische druk van deze 3 kanten -zijn wantrouwige moeder, zijn afwijzende leraar en zijn onverzoenlijke oom- waagt Schiele zich dus aan die eerste stappen richting zijn artistieke vrijheid.
Hij betrekt een eigen atelier in 1907 en in 1909 verlaat hij de kunstacademie.
In 1909 is hij met 4 schilderijen aanwezig op de internationale kunstshow in Wenen. Daar ziet hij ook werken van Vincent van Gogh, o.a. de slaapkamer van de kunstenaar in Arles van 1889. Ook een thema dat je in zijn werk tegenkomt. Beslissend voor zijn verdere carrière is de tentoonstelling bij Pisco, daar leert hij Arthur Roessler kennen, die zich vanaf dat moment inzet voor de schilder, hij brengt Schiele in contact met belangrijke verzamelaars.
Een van zijn trouwste aanhangers is Heinrich Benesch. Schiele leert op dat moment ook zijn model Wallie kennen, ze gaan die zomer samen wonen in een gehuurd tuinhuis (1911) en hij weet het toen nog minderjarig meisje over te halen om voor hem te poseren, wat door de bekrompen bevolking dus niet wordt gewaardeerd. Ze moeten vluchten naar een ander dorp.
Dan ontstaat er het schandaal om zijn zogezegd ‘pornografisch’ werk en verdachtmaking van ontvoering van een minderjarige. Een arrestatie volgt en zo wordt Schiele 14 dagen in hechtenis gehouden, wegens verspreiding van onzedelijke tekeningen.
In de gevangenis gaat Schiele flink aan het werk en maakt een tiental tekeningen en aquarellen met veel betekenende zinnen en legt zo een getuigenis af van zijn jeugdige koppigheid.
Welgestelde of welgezinde vrienden zijn verbaasd over de klachten tegen de schilder.
De aanklachten komen na een aantal afbeeldingen van paren in lesbische omarming en wegens belediging aan de katholieke kerk met het werk ‘Kardinaal en non’.
Schiele was actief bezig met het aanknopen van relaties en het verwerven van een plaats op verschillende tentoonstellingen.
Egon Schiele is nooit een verbitterde kunstenaar geweest, hij heeft altijd vrienden en begunstigers gehad die zich voor hem hebben ingezet. Tegenover het conservatieve, afwijzende front staat in Schieles leven een veel grotere, bontere, bijna zigeunerachtige groep van vrienden, sympathisanten en modellen, die hem enthousiast op zijn weg vergezellen.
Schiele overlijdt echter op 28 jarige leeftijd aan de Spaanse griep.
Mag ik nog even afsluiten met een tekst van hem?
Visioenen
Ik hou van alles, ik keek naar boze mensen met ogen vol liefde opdat ze terug zouden kijken, ik wilde afgunstigen wat geven en hun zeggen dat ik waardeloos ben. -Ik hoorde dikwolkige winden zuchten tussen stroken lucht; -en het meisje, dat met klagende stem voorlas, en de kinderen die me met grote ogen aankeken en mijn blik wel haast streelden; En de wolken ver weg keken neer op me, hun ogen goed en rimpelig. De witte bleke meisjes toonde me hun zwarte voeten en hun rode kousenband en spraken met hun zwarte vingers. -Maar ik dacht aan de wijde wereld, aan bonte bloemen en bedauwde morgens.
Ik weet amper of ik er zelf was. -ik zag het park geelgroen, blauwgroen, roodgroen, grasgroen, zonniggroen, paarsgroen en luisterde naar de bloeiende oranjebloesems. -toen klemde ik me vast aan de ovale parkmuur en luisterde naar de kleine gevoelige kinderen die…
Begrijp je waarom ik van zijn werk hou?
Bron: Boek -Egon Schiele 1890-1918
Pantomimes van lust
Visioenen van sterfelijkheid
Wolfgang Georg Fischer